E-Rejestracja
Medycyna nuklearna
Medycyna nuklearna to dział medycyny zajmujący się bezpiecznym wykorzystaniem radioizotopów w diagnostyce medycznej i terapii. Technikę obrazowania wykonywanego w medycynie nuklearnej nazywa się scyntygrafią. Oprócz niej medycyna nuklearna ma jeszcze dwa działy – terapię izotopową oraz diagnostykę in vitro, służącą, między innymi, do oznaczania poziomu niektórych hormonów we krwi. Specjaliści medycyny nuklearnej stosują bezpieczne i bezbolesne metody diagnostyczne i terapeutyczne pozwalające na rozpoznanie i leczenie szeregu schorzeń.
Scyntygrafia (badanie izotopowe) jest to obrazowa metoda diagnostyczna medycyny nuklearnej, polegająca na wprowadzeniu do organizmu farmaceutyków znakowanych radioaktywnymi izotopami, a następnie cyfrowej rejestracji ich rozpadu („badanie pod kamerą”) i graficznym przedstawieniu wyniku badania.
Badania izotopowe należą do wyjątkowych metod pozwalających na ocenę zarówno budowy, jak i czynności badanego narządu Wyniki tych badań umożliwiają rozpoznanie, rozpoczęcie odpowiedniego leczenia oraz kontrolę prowadzonego leczenia. Metody te pozwalają niejednokrotnie na rozpoznanie schorzenia wcześniej niż inne techniki obrazowe. Są to badania o małym stopniu inwazyjności, najczęściej w niewielkim stopniu uciążliwe dla pacjentów, wymagają zazwyczaj niewielkiego przygotowania ze strony pacjenta.
W medycynie nuklearnej stosuje się bardzo małe ilości odpowiedniej substancji znakowanej radioizotopem. Dawka ta jest tak mała, że nie powoduje żadnych reakcji ubocznych, np. uczulenia. Radioizotopy łączy się z różnymi, nieaktywnymi biologicznie substancjami o znanej drodze jaką przebywają po ludzkim organizmie. Te powstałe kompleksy radioizotopu i substancji nieaktywnej nazywa się radiofarmaceutykami (znacznikami). Znacznik podawany jest dożylnie lub doustnie, a następnie gromadzi się ( lub nie gromadzi się) w miejscach chorobowych. Rozkład znacznika bada się za pomocą specjalnego urządzenia – gamma kamery. W trakcie badania urządzenie to nie emituje żadnego dodatkowego promieniowania. Dawka promieniowania związana z podanym znacznikiem jest w większości przypadków znacznie mniejsza niż dawka w trakcie typowego badania radiologicznego. Znakowany znacznik ulega przeważnie bardzo szybkiemu usunięciu z organizmu i nie stanowi żadnego zagrożenia dla otoczenia.
Badania wykonywane są w ramach medycyny nuklearnej
Obecnie medycyna nuklearna wykorzystywana jest w onkologii, kardiologii, neurologii, psychiatrii, ortopedii w diagnostyce chorób u dzieci i innych specjalnościach. Do badania każdego narządu stosowany jest odpowiedni znacznik. Odczyt wykonuje się w różnym czasie po podaniu znacznika. Niektóre badania wymagają rejestracji bezpośrednio po podaniu, inne dopiero kilka godzin później. Badania radioizotopowe przedstawiają czynność badanego narządu i na podstawie zaburzeń czynnościowych pozwalają na rozpoznanie schorzenia. Jest to podstawowa różnica w porównaniu do takich badań jak ultrasonografia, tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny.
Typy badań radioizotopowych:
- Badania neurologiczne:
Podstawowym badaniem jest ocena przepływu krwi w mózgu. Szereg schorzeń charakteryzuje się typowymi zmianami w przepływie krwi. Na podstawie badania przepływu krwi możliwe jest rozpoznanie:
– udaru mózgu
– chorób otępiennych, w tym choroby Alzheimera
– padaczki
– zwężenia tętnicy szyjnej
– zmian pourazowych
Wykonanie badania nie wymaga szczególnego przygotowania
- Badania onkologiczne:
W medycynie nuklearnej stosuje się znaczniki, które swoiście gromadzą się w zmianach chorobowych lub – rzadziej – które gromadzą się w prawidłowych tkankach, a w ognisku chorobowym nie występują. Badania radioizotopowe pozwalają na:
– ustalenie położenia guza nowotworowego
– określenia stopnia zaawansowania choroby nowotworowej
– ustalenie czy występują przerzuty do kości
– ocenę, czy zastosowane leczenie jest skuteczne
Wykonanie badania nie wymaga szczególnego przygotowania.
W praktyce onkologicznej badania scyntygraficzne są w wielu chorobach jednymi z podstawowych badań pozwalających dokładnie ocenić stadium zaawansowania choroby oraz wspomagać proces diagnostyczny.
- Badania układu kostnego (ortopedyczne, onkologiczne):
Podany znacznik gromadzi się w układzie kostnym w zależności od przekrwienia i przebudowy. Badania stosowane są w diagnostyce:
– nawet niewielkich urazów kości/ przeciążeń
– zapalenia kości
– choroby reumatycznej
– nowotworów kości i ich zasięgu
Po wstrzyknięciu znacznika chory powinien wypić około 2 litrów niegazowanej wody mineralnej. Badanie rozpoczyna się około 2 godzin po podaniu znacznika.
- Badania nerek:
Wykonuje się je znacznikami, które są wydalane przez nerki. Badanie pozwala na ocenę:
– ukrwienia nerek, ich czynności i odpływu moczu do pęcherza
– utrudnienia w odpływie moczu
– uszkodzenia nerki w przebiegu kamicy nerkowej
– zapalenia nerek
– badanie nerek stosuje się także w diagnostyce nadciśnienia nerkowego
Bezpośrednio przed badaniem chory powinien wypić około 1 litra niegazowanej wody mineralnej. Jeśli badanie wykonywane jest w celu wykluczenia naczynio-nerkowej przyczyny nadciśnienia, stosowany jest test z kaptoprilem: chory przyjmuje 1h przed badaniem tabletkę przygotowaną przez personel. Wcześniej powinny być odstawione na kilka dni przyjmowane leki (o konieczności odstawienia leków informuje lekarz prowadzący lub specjalista medycyny nuklearnej).
- Badania serca:
Podstawowym badaniem w radioizotopowej diagnostyce kardiologicznej jest scyntygrafia perfuzyjna (ukrwienia) mięśnia serca techniką SPECT. Scyntygrafia serca jest badaniem dwudniowym, wykonywanym w trybie ambulatoryjnym – nie wymaga hospitalizacji chorego. Celem badania jest ocena zaburzeń ukrwienia mięśnia sercowego, za pomocą dożylnie podanych izotopów promieniotwórczych, które gromadzą się w mięśniu sercowym proporcjonalnie do regionalnego przepływu krwi przez tętnice wieńcowe. Badanie perfuzyjne serca, oceniając rezerwę wieńcową, dostarcza istotnych informacji prognostycznych co do przebiegu choroby niedokrwiennej serca.
W diagnostyce zawału serca w badaniu perfuzyjnym można ocenić wielkość blizny pozawałowej, stwierdzić obszar niedokrwienia wokół blizny, również ocenić poprawę po angioplastyce lub bypassach. Badanie polega na porównaniu obrazów serca zarejestrowanych w różnych stanach czynnościowych organizmu: w spoczynku (badanie podstawowe) i po obciążeniu (badanie wysiłkowe). U pacjentów niezdolnych do wykonania wysiłku fizycznego, wykonywane są farmakologiczne testy obciążeniowe. Wysiłek fizyczny wykonywany jest na bieżni ruchomej, a radiofarmaceutyk podawany jest na szczycie wysiłku. Test farmakologiczny polega na podaniu dipyridamolu, leku rozszerzającego prawidłowe tętnice wieńcowe, kosztem zmniejszenia przepływu przez zwężone tętnice. Dipyridamol podawany jest dożylnie przez 4 min, następnie po 4 minutach od zakończenia wlewu podawany jest dożylnie radiofarmaceutyk. Test farmakologiczny nie wymaga hospitalizacji badanego.
Przygotowanie chorego do badania: przed badaniem z próbą wysiłkową należy odstawić niektóre leki (beta blokery). Pacjent powinien zgłosić się w dniu badania na czczo. Po podaniu znacznika, chory powinien spożyć wysokotłuszczowy posiłek (najlepiej przynieść kanapkę z masłem i wędliną, jajkiem lub tłustym żółtym serem, tłuste mleko).
- Badania płuc:
Badanie polega na podaniu znacznika przedstawiającego przepływ krwi w płucach. Obraz scyntygraficzny pozwala przede wszystkim na rozpoznanie zatoru tętnicy płucnej – schorzenia, które często jest przyczyną nieswoistych objawów klinicznych – duszności, bólu w klatce piersiowej, krwioplucia. Badanie nie wymaga przygotowania.
- Inne badania
– zapalenie pęcherzyka żółciowego
– krwawienie z przewodu pokarmowego
– obecność uchyłka Meckela
– choroby tarczycy
– zapalenia
– przyczyna nadczynności tarczycy
Wykorzystanie medycyny nuklearnej w terapii
- Metody radioizotopowe stosowane są w leczeniu stanów zapalnych stawów (choroba reumatyczna, zmiany zwyrodnieniowe). Leczenie polega na nakłuciu stawu i wstrzyknięciu odpowiedniego radioizotopu. Najczęściej leczy się w ten sposób zwyrodnienia w stawach kolanowych i innych drobnych stawach. Promieniowanie powoduje zahamowanie procesu zapalnego i ustąpienie dolegliwości.
- Izotopy pozwalają również na leczenie przeciwbólowe u chorych z przerzutami do kości. Radioizotop podaje się dożylnie. Gromadzi się on w miejscach przerzutów, powodując ustąpienie odczynu zapalnego i dolegliwości bólowych
Przygotowanie pacjenta do badań
Scyntygrafia nie wymaga szczególnego przygotowania. Na badanie serca, dróg żółciowych, dwunastnicy i żołądka pacjent powinien zgłosić się na czczo. Jeśli badanie przeprowadzane jest u dzieci, które nie potrafią leżeć nieruchomo, podaje się środki uspokajające lub usypiające. Po zakończeniu badania zaleca się pacjentom spożywanie dużych ilości płynów (w niektórych przypadkach spożycie pokarmu) aby przyspieszyć wydalanie znacznika z organizmu. Scyntygrafia nie może być wykonywana u kobiet w ciąży i w czasie karmienia piersią.
Bezpieczeństwo dla pacjenta
Izotopy stosowane w medycynie nuklearnej są bezpieczne dla pacjenta, a ich użycie ciągle monitorowane. Wbrew powszechnemu przekonaniu narażenie radiologiczne pacjenta podczas badań scyntygraficznych jest mniejsze niż np. w przypadku wykonywania tomografii komputerowej. Wydłużenie czasu badania nie zwiększa narażenia radiologicznego, ponieważ pierwiastek promieniotwórczy znajduje się w ciele pacjenta. Badanie scyntygraficzne może być wykonane u osoby w każdym wieku, nawet u noworodka. Nie należy go przeprowadzać jedynie u kobiet w ciąży oraz w okresie karmienia piersią.
Pracownie izotopowe muszą natomiast spełniać surowe normy bezpieczeństwa, co wyeliminowuje nawet najmniejsze ryzyko przekroczenia bezpiecznej dawki promieniowania dla chorych.
Zespół Zakładu medycyny Nuklearnej. Trzecia od prawej: prof. UJ dr hab. med. Magdalena Kostkiewicz
